top of page

Mini-congres 3 maart 2025
'Herstart Bibliotherapie'

Een nieuwe schaalbare aanpak voor bibliotherapie

​

Wat is bibliotherapie? Iets met boeken, toch..?

Dat is een goede vraag! Er is namelijk niet één definitie van bibliotherapie. Verschillende groepen omschrijven deze term op een andere manier. Waar iedereen het wel over eens is, is dat de specifieke boeken in specifieke situaties enig therapeutisch effect kunnen hebben. Sommigen zien dit als een vorm van reflectie of (zelf)therapie, terwijl anderen dit zien als een specifiek onderdeel van een behandeling binnen de GGZ. Sommigen vinden dat dit alleen betrekking heeft op non-fictie, terwijl anderen vinden dat dit vooral van toepassing is op fictie. Weer anderen trekken dit door tot gedichten, beeldverhalen en zelfs andere mediavormen. Kortom: het is op dit moment een zeer brede definitie.

​

Waarom een herstart?

Veel jongvolwassenen, maar ook kinderen en volwassenen worstelen momenteel met hun geestelijke gezondheid. In de laatste onderzoeken van CBS, Trimbos en andere instituten lijkt het alsof miljoenen mensen in Nederland niet lekker in hun vel zitten. Misschien dat een bepaald boek mensen niet uit hun donkerste dal trekt, maar misschien wel een 'duwtje' de goede kant op geeft. 

​

MADE-Life ziet veel potentie in bibliotherapie, maar dan moet je vanzelfsprekend wel eerst het juiste boek voor de juiste situatie kunnen vinden. Ons doel is daarom een ecosysteem van belanghebbenden samen te stellen om bibliotherapie samen nieuw leven in te blazen. Dit ecosysteem strekt zich uit van de aanbodkant (uitgevers, bibliotheken, zoeksystemen, aanpalende stichtingen, etc) tot de vraagkant (lezers, scholen, (patiënten)verenigingen, GGZ, etc.)

 

Het mini-congres op 3 maart is, in combinatie met onze lopende challenge 'Verhaal voor de Toekomst', een eerste zwaai om het vliegwiel in beweging te brengen. Samen, want we zien dit event als een vorm van co-creatie - de beste manier om gezamenlijk een goed fundament neer te zetten.

 

Heb je een vraag over Herstart Bibliotherapie​​? Stuur dan een mail.

Open Book

Mini-congres 'Herstart Bibliotherapie'

Openbare Bibliotheek Utrecht - Neude 11

maandag 3 maart 2025 - 13.30 - 16.30 uur

Wie komt er? Wij hebben enkele tientallen mensen uitgenodigd die de vraag- en aanbodkant van bibliotherapie en het boekenvak vertegenwoordigen. Een aantal van hen zal ook stimulerende sessies verzorgen en aan de panels deelnemen. Daarnaast komen er studenten die hebben meegeschreven aan de 'Verhalen voor de Toekomst'. Enkelen zullen hun verhaal voordragen. 

​

De agenda voor deze maandagmiddag 3 maart ziet er als volgt uit:

​

13.00 - 13.30 Inloop

​

13.30 - 13.40 Introductie door MADE-Life

​

13.40 - 14.50 Stimulerende sessies (elk 5 - 15 minuten)

  • Historie van Bibliotherapie - UvA Boekwetenschap, Lisa Kuitert

  • Bibliotheek praktijk van de jeugdafdeling - Bibliotheek Utrecht, Lin le Roux

  • Leesjebeter.nl initiatief - Nederlands Letteren Fonds, Agnes Vogt

  • Onderzoek naar Huisartsen & Bibliotherapie - Open Universiteit, Master thesis, Lucienne Bongers

  • Huidige praktijk van een Bibliotherapeut - Culturele Apotheek, Akke Visser

  • Korte Verhalen - Top 4 uit ‘Verhalen voor de Toekomst’, verschillende studenten

  • Gedichten - Top 4 uit de ‘Gedichtenapotheek’, Philip Huff

  • Zoeken & Vinden - NDB Biblion, Jeroen Storm​

​

14.50 - 15.00 Pauze

​

15.00 - 16.20 Discussie panels (elk 15 - 25 minuten)

  • mens en machine: op maat gemaakte aanpak & datagedreven

  • welk boek, door wie, wanneer, voor wie: (non)fictie, literaire/ medische evaluatie, (on)begeleid, preventief/ curatief

  • hoe maken we van deze herstart een succes: (plenaire discussie)

​

16.20 - 16.30 Afsluiting & Vervolgstappen

​

16.30 - 17.30 Borrel​​​

H

Heb je nog vragen? Stuur ons gerust een mail.

Kom jij ook naar de herstart?

Laat ons weten of jij ook komt op maandagmiddag, 3 maart van 13.30 - 16.30 uur. Vrije toegang. Beperkt aantal plaatsen.

Bedankt voor jouw inschrijving! Tot ziens op maandagmiddag 3 maart in Utrecht!

Bibliotherapie - Definitie

​​

Om toch met een definitie te beginnen nemen we degene van 'Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren'. Zodoende hebben we een gezamenlijke uitgangspositie:

​

Etym: Gr. biblion = boek; therapeia = verzorging, genezing

​

Verzamelnaam voor allerlei vormen van creatieve therapie waarbij teksten een rol spelen bij de behandeling van psychische en psychosomatische klachten. Bibliotherapie is o.m. verwant met dramatische therapie, muziektherapie, bewegings- en danstherapie. Het is de bedoeling om via ‘taal’ de weg naar het herstel te bevorderen en de scheppende mogelijkheden van de mens vrij te maken. Dit kan leiden tot een (her)ontdekking van de eigen persoonlijkheid en tot een betere zelfrealisatie. Het verbale karakter staat steeds centraal. Via taal leert de mens (opnieuw) situaties beschrijven, gevoelens en ervaringen in woorden vatten. Het boek of de tekst kan reeds zinvol functioneren doordat de patiënt een gespreksonderwerp krijgt, iets waarover hij met anderen kan praten. Aanvankelijk zal het gaan over de personages uit het boek, maar gaandeweg kan de therapeut de tekst laten functioneren als spiegel van de ziel. Teksten kunnen patiënten bewust maken van gevoelens, gedachten, wensen en herinneringen die verdrongen werden.

 

Ziekenhuisbibliotheken kunnen een belangrijke rol vervullen door de begeleiding van patiënten met aangepaste lectuur.

​

Poëzietherapie is een meer specifieke term die verwijst naar het werken met poëzie, maar die ook duidt op een meer productieve aanpak. Het schrijven van teksten vormt dan een belangrijk onderdeel van de therapie.

​

Het werken met teksten in een genezingsproces is een oude techniek. Denk aan de magische vorm van de boekoplegging, rituele teksten, de catharsisgedachte of genres als troostbrieven en -gedichten. Ook aan de autobiografie kende men vaak een therapeutische functie toe. 

​​​​​

Samenwerkingen

Wie doet er allemaal mee met deze herstart?

Deze herstart gaat vooral lukken omdat verschillende organisaties dit initiatief een warm hart toedragen. MADE-Life heeft inmiddels met tientallen organisaties en individuen uitgebreid gesproken. MADE-Life zou graag nog meer geïnteresseerde partijen aansluiten bij dit initiatief.  Mocht jij of jouw organisatie een rol zien weggelegd in deze herstart, neem dan vooral contact met ons op!

​

Wie gaat er meedoen aan de aanbodkant?

Verschillende organisaties willen zich gaan inzetten om deze herstart ook daadwerkelijk te laten lukken. MADE-Life heeft inmiddels overleg met deze partijen zowel als enkele andere belanghebbenden in het lenende- en kopende domein: 

  • Nederlands Letteren Fonds

  • Stichting Lezen

  • Centraal Boekhuis

  • Koninklijke Bibliotheek

  • Bibliotheken

  • NBD Biblion

  • Titelive

  • Uitgevers​

​​

Wie gaat er meedoen aan de vraagkant?

Vele partijen willen zich gaan inzetten om deze herstart ook daadwerkelijk te laten lukken. MADE-Life heeft inmiddels overleg met deze partijen zowel als enkele andere belanghebbenden: 

  • Huisartsen, PoH, GGZ & UMC's

  • Lezers, Naasten & Ouders

  • Scholen (LO, VO, MBO, HBO & WO)

  • Verenigingen & Patiëntenverenigingen

​

Welke boeken gaan in aanmerking komen?

Bibliotherapie wordt nog niet op grote schaal toegepast. Vandaar dat het nu moeilijk is te bepalen welke boeken eventueel een therapeutisch effect zouden kunnen hebben bij bepaalde situaties. De huidige praktijk bestaat uit 'op maat gemaakte' leeslijsten door gespecialiseerde bibliotherapisten en beperkte online databases, zoals www.leesjebeter.nl. 

​

Om duizenden boeken, gedichten en andere tekstvormen bibliotherapeutisch te kunnen aanbieden, zullen we ook een schaalbaar metadata- en curatiemodel moeten inrichten. Deze curatieschakel is essentieel om het specifieke aanbod goed te laten aansluiten bij de specifieke vraag. Dit model zal bestaan uit een aantal lagen. Conceptueel bestaat dit model uit de volgende lagen, waarin ook feedback mechanismen tussen de lagen zijn geïntegreerd:

  • Uitgevermetadata (individuele uitgevers via NUR & Thema)

  • Trefwoordenverrijking (NBD Biblion, KB Trefwoorden en/of CB Trefwoorden)

  • AI-verrijking (NBD Biblion Bookerang)

  • AI-RLHF ('Reinforcement Learning from Human Feedback') (NBD Biblion Boekannotatie)

  • Literaire Curatie (Bibliothecarissen, Recensenten en/of Masterstudenten Literatuur)

  • Psychologische Curatie (Masterstudenten Psychologie & Psychiatrie, Huisartsen/ PoH, Psychologen & Psychiaters GGZ/ UMC) 

​

Om dit model aan te zwengelen zullen we beginnen met een uitvraag bij de verschillende verenigingen en het lezende publiek. De uitvraag zal een vorm krijgen van een 'boeknominatie'. De eenvoudige vraag zal zijn: welke boeken in welke situatie geholpen hebben. De verschillende verenigingen en belanghebbenden die een rol hierin kunnen spelen zijn:

  • MIND Expertise Centrum. 

  • Patiëntenverenigingen (ADF, Depressievereniging, Weet, etc.)

  • Psychologen- en Psychiaterverenigingen (LVVP, NIP, NVvP, etc.)

  • Lectoraten HBO & Universiteiten

  • Decanen LO, VO & MBO

  • Bibliotheken & Bibliothecarissen

  • Uitgevers & Boekhandels

  • Lezende Publiek

​

Groter Plan & Co-Creatie

Hoe wordt dit grotere plan vormgegeven? 

Normaliter zou men van te voren alles plannen. Echter is MADE-Life van mening dat dit grotere plan het beste via co-creatie kan worden vormgegeven. In de laatste negen maanden heeft MADE-Life met tientallen partijen en mensen gesproken die een rol zouden kunnen hebben in deze herstart van bibliotherapie. Er zijn nog enkele andere belanghebbenden die wij graag 'mee' zouden hebben. 

 

Dit mini-congres is de aftrap van deze herstart. Het grotere plan voor deze herstart zal dan ook ontwikkeld worden met de 'output' van dit congres. Ook zal dit plan blijven evolueren door samenwerking met de verschillende partijen. Co-creatie met alle belanghebbenden is essentieel voor het slagen van Bibliotherapie! Om het een Cruijffiaanse uitspraak te eindigen: "Alleen kun je niets, je moet het samen doen".​​​​​​​

Bibliotherapie Wetenschap

 

Wat zegt de wetenschap hierover? De meeste mensen 'voelen' wel dat sommige teksten een opbeurend effect kunnen hebben. Heel veel wetenschappelijk onderzoek over de mogelijke therapeutische impact van (gezamenlijk) lezen of schrijven van verhalen is er niet, maar er zijn wel enkele tientallen - vooral kwalitatieve - studies gedaan die op positieve therapeutische impact duiden. Hieronder benoemen we enkele van de meeste recente onderzoeken.

​

Wetenschappelijk onderzoek over de therapeutische impact van lezen

​​

Verschillende wetenschappelijke studies zijn gedaan over de mogelijke therapeutische impact van (gezamenlijk) lezen op de geestelijke gezondheid. Hieronder benoemen we een aantal van deze studies:

  • 'Digital bibliotherapy as a scalable intervention for suicidal thoughts: A randomized controlled trial', Peter J. Franz, et al (2022). Full research.

  • 'Comparative efficacy and acceptability of bibliotherapy for depression and anxiety disorders in children and adolescents: a meta-analysis of randomized clinical trials', Shuai Yuan, et al (2018), Full Research (noot: focus op zelfhulp- en non-fictie boeken)

  • 'The long-term effects of bibliotherapy in depression treatment: Systematic review of randomized clinical trials', M.R. Gualano, et al (2017). Full Research (noot: focus op zelfhulp- en non-fictie boeken)

  • 'The role of reading groups in of managing mental distress in the community', Judith Shipment, et al (2016). Full research​

  • ​'A literature-based intervention in woman-prisoners: preliminary findings, Josie Billington, et al (2016). Full research​

  • 'Shared Reading: assessing the intrinsic value of a literature-based health intervention', Eleanor Longdon, et al (2015). Full research

  • 'Richtlijnen Depressie: Basisinterventies en eerste-stap inventies', Federatie Medisch Specialisten (2013, update 2024), Richtlijn m.b.t. bibliotherapie

  • Trimbos 'Bibliotherapie Handleiding', P. Cuijpers, et al (2004), Full Research (noot: focus op zelfhulp- en non-fictie boeken)

​​

Wetenschappelijk onderzoek over de therapeutische impact van schrijven

​

Andere wetenschappelijke studies zijn gedaan over de mogelijke therapeutische impact van schrijven op de geestelijke gezondheid. Ook benoemen we hiervoor een aantal van deze studies:

  • 'Writing to keep on Living: A systematic review and meta-analysis on Creative Writing Therapy...', Alejandro Porras, et al (2024), Full research

  • 'Writing Therapy for post-traumatic stress: a meta-analysis', Arnold van Emmerik, et al (2012). Full research

  • 'Therapeutic writing as an intervention for symptoms', Olwyn Johnston, et al (2010). Full research

​

​

Andere interessante artikelen over de therapeutische impact van lezen en schrijven

​​​

  • 'Wilt u dat ik u literatuur voorschrijf? Onderzoek naar wat artsen en patiënten (kunnen) verwachten van lezen als medicijn' , Open Universiteit, Lucienne Bongers (2024). Onderzoek

  • 'Bibliotherapie', Frits van Oostrom, Nederlands Tijdschrift Geneeskunde (2016). Artikel

  • 'Bibliotherapie: lezen doet genezen', Nederlands Tijdschrift Geneeskunde (1987). Artikel

 

Welk boek heeft jou geholpen?

Laat ons weten welk boek jou heeft geholpen in een bepaalde situatie? En waarom was dat zo?

Bedankt voor jouw nominatie! Mocht je er nog enkele andere nominaties hebben: vul 't formulier dan nogmaals in! Alvast bedankt!

bottom of page